Ułatw sobie naukę, zmień czcionkę!
Anatomy Insight | Comic Sans | Lexend
Embedded Files
Anatomia Obwodowego układu nerwowego
Anatomia Obwodowego układu nerwowego
Posłuchaj tego przewodnika 🎧
Dostępny, aby wspierać różne style uczenia się. Ucz się tak, jak lubisz!
Zacznij słuchać!
Obwodowy układ nerwowy (OUN) (PNS) obejmuje całą tkankę nerwową poza mózgiem i rdzeniem kręgowym, które razem tworzą ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Jeśli OUN jest głównym centrum sterowania, to PNS działa jako sieć komunikacyjna, łącząca go z pozostałymi częściami ciała.
PNS składa się głównie z nerwów i zwojów (zwój = ganglion).
Nerwy czaszkowe (12 par): wychodzą z mózgowia; większość unerwia głowę i szyję, choć nerw błędny sięga także do narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Nerwy rdzeniowe (31 par): wychodzą z rdzenia kręgowego i rozgałęziają się po całym ciele, zapewniając unerwienie czuciowe i ruchowe.
Każdy nerw zawiera pęczki aksonów (wypustek neuronów), które przewodzą impulsy elektryczne.
Neurony aferentne (czuciowe) przenoszą informacje w kierunku OUN.
Neurony eferentne (ruchowe) przekazują polecenia od OUN do mięśni i gruczołów.
Trzy główne funkcje PNS
Trzy główne funkcje PNS
Odbiór bodźców: zbieranie informacji ze środowiska (np. dotyk, temperatura, ból) i przekazywanie jej do mózgu.
Ruch: przenoszenie rozkazów z mózgu do mięśni, umożliwiające ruch.
Procesy automatyczne: kontrola funkcji, których nie trzeba świadomie myśleć (np. bicie serca, trawienie).
Nerwy czaszkowe (12 par)
Nerwy czaszkowe (12 par)
W sumie jest 12 par nerwów czaszkowych. Są częścią PNS i łączą mózg z różnymi obszarami głowy, szyi i ciała. Każdy nerw czaszkowy ma określoną funkcję - niektóre przewodzą informacje czuciowe (np. wzrok, węch), inne kontrolują mięśnie (ruchowe), a niektóre mają funkcje mieszane (czuciowo-ruchowe).
Dwanaście nerwów czaszkowych i ich główne funkcje:
Nerw węchowy (I) – czuciowy, odpowiada za węch.
Nerw wzrokowy (II) – czuciowy, przenosi informacje wzrokowe z oczu do mózgu.
Nerw okoruchowy (III) – ruchowy, steruje większością ruchów gałki ocznej i regulacją źrenicy.
Nerw bloczkowy (IV) – ruchowy, pomaga poruszać okiem w dół i do wewnątrz.
Nerw trójdzielny (V) – mieszany: czuciowy (twarz) + ruchowy (żucie).
Nerw odwodzący (VI) – ruchowy, umożliwia ruch gałki ocznej na boki.
Nerw twarzowy (VII) – mieszany: ruchowy (mimika), czuciowy (smak z przedniej części języka), wydzielniczy (łzy, ślina).
Nerw przedsionkowo-ślimakowy (VIII) – czuciowy, odpowiada za słuch i równowagę.
Nerw językowo-gardłowy (IX) – mieszany: smak z tylnej części języka, udział w połykaniu.
Nerw błędny (X) – mieszany: wpływa na wiele narządów wewnętrznych (serce, płuca, układ pokarmowy).
Nerw dodatkowy (XI, rdzeniowy) – ruchowy, kontroluje mięśnie szyi i barków.
Nerw podjęzykowy (XII) – ruchowy, steruje mięśniami języka.
Nerwy rdzeniowe to kolejna grupa nerwów obwodowego układu nerwowego. Istnieje 31 par takich nerwów, z czego każda para wychodzi z konkretnego odcinka rdzenia kręgowego:
8 par nerwów szyjnych (C1–C8) – region szyi i górnych kończyn
12 par nerwów piersiowych (T1–T12) – klatka piersiowa i tułów
5 par nerwów lędźwiowych (L1–L5) – dolna część pleców, nogi
5 par nerwów krzyżowych (S1–S5) – obszar miednicy, nogi
1 para nerwów guzicznych (Co1) – okolica kości ogonowej
Każdy nerw rdzeniowy niesie zarówno informacje czuciowe, jak i ruchowe, łącząc mózg i rdzeń z resztą ciała.
Jak działają nerwy
Jak działają nerwy
Neurony występują w różnych kształtach i rozmiarach w zależności od ich roli i lokalizacji. Każdy neuron składa się z:
Ciała komórki (soma)
Dendrytów (krótkie rozgałęzione wypustki odbierające sygnały)
Aksonu (długa wypustka przesyłająca sygnały)
Dodatkowo wiele aksonów jest otoczonych osłonką mielinową, która przyspiesza przewodzenie impulsów.
Rodzaje sygnałów nerwowych:
Czuciowe (aferentne) - kierują informacje do OUN
Ruchowe (eferentne) - przenoszą polecenia z OUN
Autonomiczne - regulują automatyczne funkcje narządów
Autonomiczny układ nerwowy (AUN)
Autonomiczny układ nerwowy (AUN)
W PNS wyróżnia się dwie główne części: AUN (autonomiczny, wegetatywny) oraz układ somatyczny (świadomy). AUN reguluje funkcje nieświadome — mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły, utrzymując homeostazę.
AUN składa się z trzech komponentów:
Układ współczulny (sympatyczny):
• Pochodzi z odcinka piersiowo-lędźwiowego rdzenia (T1–L2).
• Zwiększa częstość akcji serca, rozszerza źrenice, przekierowuje przepływ krwi do mięśni, mobilizuje energię.
Układ przywspółczulny (parasympatyczny):
• Pochodzi z obszarów czaszkowych (nerwy III, VII, IX, X) i odcinka krzyżowego (S2–S4).
• Wspiera trawienie, zmniejsza częstość serca, oszczędza energię.
Układ jelitowy (entericzny):
• Półniezależna sieć w ścianie przewodu pokarmowego, kontrolująca perystaltykę i wydzielanie.
• Często nazywany „drugim mózgiem”, ponieważ może działać autonomicznie, choć jest modulowany przez układ współczulny i przywspółczulny.
Włókna AUN dzielą się na przedzwojowe i zazwojowe. Zwoje autonomiczne są albo blisko rdzenia (dla układu współczulnego), albo blisko / wewnątrz narządów docelowych (dla układu przywspółczulnego).
Somatyczny układ nerwowy (SNS)
Somatyczny układ nerwowy (SNS)
Steruje świadomymi działaniami i czuciem dostępnym świadomości.
Część czuciowa: przekazuje informacje z receptorów skóry, mięśni, stawów do OUN (dotyk, temperatura, ból, propriocepcja).
Część ruchowa: przesyła impulsy z OUN do mięśni szkieletowych, umożliwiając ruchy oraz reakcje odruchowe (np. odruch cofania się).
Zarówno nerwy czaszkowe, jak i rdzeniowe uczestniczą w kontroli somatycznej.
Wiele nerwów rdzeniowych tworzy sploty (np. szyjny, ramienny, lędźwiowy, krzyżowy), z których wychodzą główne nerwy obwodowe (np. nerw kulszowy, nerw pośrodkowy).
Zwoje (ganglia)
Zwoje (ganglia)
Zwój to skupisko ciał komórek nerwowych położone poza OUN, w PNS.
Zwoje działają jak stacje przekaźnikowe, w których sygnały nerwowe mogą być modulowane lub przekazywane dalej.
Dwa główne typy zwojów:
Zwoje czuciowe (sensoryczne) – należą do układu somatycznego
• Zawierają ciała neuronów czuciowych, które przenoszą informacje z obwodu do OUN.
• Przykład: zwoje rdzeniowe (zwoje korzeni grzbietowych) oraz niektóre zwoje czaszkowe.Zwoje autonomiczne – należą do układu autonomicznego
• Biorą udział w kontroli narządów i gruczołów bez udziału woli.
• Zwoje współczulne – zlokalizowane blisko rdzenia kręgowego (np. pnie współczulne).
• Zwoje przywspółczulne – często leżą blisko lub wewnątrz narządów docelowych.
Czas na szybką powtórkę! Zobacz notatki o obwodywym układzie nerwowym tutaj.
Czas na szybką powtórkę! Zobacz notatki o obwodywym układzie nerwowym tutaj.
Bibliografia
Bibliografia
Cleveland Clinic. (2022, May 25). Peripheral Nervous System (PNS): What It Is & Function. Cleveland Clinic; Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/body/23123-peripheral-nervous-system-pns
Peripheral Nervous System - TeachMePhysiology. (2023, September 18). TeachMePhysiology. https://teachmephysiology.com/nervous-system/components/peripheral-nervous-system
Rad, A. (2021, October 23). Peripheral nervous system. Kenhub. https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/the-peripheral-nervous-system
Smith, M. (2023, October 30). Nerve ganglia. Kenhub. https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/nerve-ganglia
TeachMeAnatomy. (2025, April 2). Cranial nerves – Summary. TeachMeAnatomy. https://teachmeanatomy.info/head/cranial-nerves/summary
Google Sites
Report abuse